SARIKAMIŞ 1914-15--*Prof Dr. Enver KONUKÇU

SARIKAMIŞ 1914-1915-Prof.Dr. Enver KONUKÇU

While the sun shines, it enlightens all the earth from Asia, Iran to Kars. One of the places where the green and the moor is side by side is Sarıkamış. The old call the vast plateau between Allahuekber and Aladağ as Taht Düzü. That vast plain’s center is Sarıkamış which expands through the strait and the mountains in the west. The district had had no certain name until Musa Pasha from Kundukavlar who was one of the leading figures of 1977-1878 Ottoman-Russian Wars brought Caucasian immigrants to that place with the permission of the Tzar. On 19th century Russian Maps, Circassian Village was firstly mentioned. Later on, that place took the name Sarıkamış in relation with the culture of Kamış. Sarıkamış’s distribution geography is quite old and is only realized in the Region of Turkish Culture. Sarıkamış’s Taht Düzü has a strait which is open to Erzurum region and it is surrounded by Allahuekber and Sarmısaklı Chain of Mountains. That strategic situation made Sarıkamış and its surrounding environment “War Area” and, as it was called most of the time, “Homeland of the War”, and “Darü’l-Harb” which means “Gate of the War”. The persons who defined it like that are right, as well. Because, Sarıkamış and its surrounding environment became the first field of war of the long Ottoman-Russian wars between 1828-1921. The chain of wars which started with Gnl. İ. F. Paşkeviç and ended with Gnl. Yudeniç was the struggle for “defending the country and reaching warm seas”. Sarıkamış which was shaped with the sorrowful results of the storms of “Towards the East” once developed in Germany and “Towards the Turan” for Ottomans is “Surrounding Walls Operation” according to historians. The realization of Sarıkamış events which started on December 22, 1914 and finished in 1915 was performed by Army III and its army corps IX, X, an XI. The control which started with Hasan İzzet Pasha continued with vice commander in chief Enver Pasha. But the remaining thousands of soldier was left for death. Although in Turkish war literature, the terms “Dram” and “Disaster” were embodied by Sarıkamış. Army corps were defeated by a superfluous Sarıkamış operation. When Enver Pasha left the front and assigned the control to his friend Hafız Hakkı Pasha, Sarıkamış tragedy started. Its echoes go on as of today. When great leader Mustafa Kemal negotiated with vice commander-in-chief Enver Pasha under the control of Harbiye in İstanbul, it was not quite difficult to understand the result of Sarıkamış because of his physical condition. There are lots of scientific and sentimental works of art. Military historians who benefited from the memories of Russian commanders mentioned the heroism of the Turkish soldiers and that extraordinary war.
Today, on every anniversary, Sarıkamış heroes memorialize the Turkish soldiers at a freezing degree.
Asst. Prof. Dr. Mustafa Bulat and his students from Dept. of Sculpture, Faculty of Fine Arts, Atatürk University, which was established with the historical command of Mustafa Kemal Atatürk, are creating the monument of the Turkish soldiers, who reached the empyrean with their white covers, by using white marble on white snow at a freezing degree which resembles Siberian cold. As in every branch of art, the most important basic criteria of the evaluation process is “universal dimension”. Sarıkamış monument embodies two meanings of universality. The first one is aesthetic concern related to universality and the other is universality for the historical message that it has. In other words, the works of art which creates a kind of aesthetic concern without taking time and place into consideration and which conveys an idea to its owner are real universal works of art.
A sculpture’s universality characteristics come from two sources. The first one is artist’s understanding of the world and viewing the future; the other one is the cultural positions of receivers or those works of art, namely, the people who view those works assimilatingly. Those two sources, in general, may not be parallel at first. Because the originality and the uniqueness of the work of art refers to it creation a new style, a new aesthetic concern and communication and perceivers are not ready for that kind of innovation in general. But, in time, those two components of art meet at one common point and never depart. But it may be mentioned that work of art approached to be on the way of being universal. While the sculpture reaches its shape with the universal values of art, its essence is inherited from the geography in which the sculptor of the work of art lives. That geography is the combination of the society’s social, economic and cultural savings. This naturally serves the whole human beings living in this geography. With this sign entering into our viewpoint, we approach human beings, and we try to understand him and explain the meaning of his doings and sayings.
Sculpture are produced only in small numbers and in certain places due to the fact that its production is quite risky and challenging when compared to other works of art, particularly which have the quality of monument and because of that reason, societies’ adaptation and evaluation of those works of art may take some time. The unique dialogue between the material that the sculpture belongs to and the artist who recreates it by transforming it from its original shape, determines the structural dynamics of the stylistic creation that the work of art reaches. That decisiveness is true and valid for all kinds of arts. But sculpture hides that creation’s changeability characteristic in itself due to the qualitative-concrete values that it includes and keeps itself dependant on the limitations that were determined at the beginning of the design while reflecting that situation to its firm, semi-firm pores of the material. That situation is the phenomenon that the artist should keep his dominance on the object at a high level and which develops from the inner side of the sculpture towards outer side of it.
Particularly in our country, the art of sculpture have not reached its contemporary, modern position in terms of values and socio-cultural sides. Because of that reason, the number of the sculptures in our country is limited and insufficient and so are the sculptors that work day and night, without giving up.
Because of that reason, I on my own evaluate the sculptors from a different viewpoint and respect for them in different ways. In this respect, Mustafa Bulat is one of the young, dynamic, and passionate sculptors of the new generation.
Cutting or breaking the material or integrating the different elements into a certain structure has been rarely tried in terms of sculpture form up to now. These methods can be articulated within the working practice of the sculpture or can be preferred as the single and long-lasting working discipline.
As a young sculpture, Mustafa Bulat has considered the issue as the plastic problem for “Sarıkamış Monumant” and it can be seen that Mr. Bulat has tried both of the two methods. As we witness his awakening different materials such as white marble and different technical solutions in his works, he can be considered as the loyal worker for the traditional material; that is white marble. He comes with the solutions as part of “two main geometrical forms”. But here, what remains the same for those methods is the structuralism of the form that exists in both of these main compositions and its state of being semiotic which is related to “human”. Mustafa Bulat’s 150 tones weight white marble coming from Muğla province and consisting eleven parts is the material of his Sarıkamış Monument. This monumental marble sculpture complex was created in hard geometrical structure and in other relatively soft figurative forms’ state of being contrast. Its main theme is the human who struggles and fights against the enemies for the sake of independence of his nation with his combative soul. The artist of this work of art emphasizes Turkish people’s dominant and creative identity and reflects structural harmony of the soul of independence in terms of human body and its deformation. Although the harmony in Sarıkamış Manument composition naturally sticks to the meaning dimensions that classical culture sublimes, it is highly related to modernist approach in terms of shape. Both group’s sculptures and the high reliefs which are in relation with both those groups indirectly, and the soldier figures with their posture and dominant attitudes make artist’s effective expression the focus of interest of the viewers. M. Bulat succeeds to create horizontal lineal details that shows a kind of structure trend which is in harmony with the figures vertical posture, from top to bottom and from side to the front, particularly in the high soldier-figure relieves that exists on the front part of the sculpture, and he also accomplishes stratified flow in the composition. (Pic-5)

All the forms that were pointed out on Sarıkamış monumental marble sculpture work reveals the artist’s approach for his analytic and conceptional view for the artist’s contemporary monument sculpture problem. M. Bulat, in his work of art, emphasizes the reality that the signs which can be considered as the unifying characteristics by the artists of this generation can be taken into the scope of modernity in terms of mass and place, relation and identity, meaning and interpretation.

The artist is always passionate about the monuments, which is one of the most important characteristics of the artist in his creativity. One can see this characteristic of him even in his works of art which were created in abstract style. Sarıkamış Monument presents us the fact that the artist has prominent talent and chipping sleight about working on his works of art. In this masterpiece, the artist could use the material in harmony with his artistic desire and could use the shapes based on contemporary chipping technique in his works of art.

Mustafa Bulat is a young artist who always develops his art in order to reach perfection. This characteristic of the artist can be seen in his interest in artistic subjects and the tools that he uses in dealing with those subjects.

Bulat has played great role in institutionalizing of the art of sculpture, in the education of contemporary sculpture art and in the establishment the Department of Sculpture.

Mustafa Bulat always shares his knowledge and experiences with his students. His students’ participating in all the cultural facilities of Atatürk University is the good example of this. “Snow-Sculpture Competition and Symposium” is held each year at Atatürk University with the participation of many students studying sculpture education coming from various regions of Turkey. Snow-Sculpture Competition and Symposium which was held in Erzurum last year for the 6th time is a kind of seminar series which were realized by the participation of the sculptures of our republic and the neighboring republics. Mustafa Bulat had great contributions in the establishment of the first open-air museum at Atatürk University campus in the 1st International Stone-Sculpture Symposium which was firstly held in 2005. In the celebrations of Atatürk University’s 50 anniversary, we meet this young artist’s artistic creations and aesthetic principles that he puts forward with his Sarıkamış Monument, artistic activities and personal exhibitions.

We would like to thank the rector of our university, Atatürk University, Prof. Dr. Yaşar SÜTBEYAZ for his material aid and spiritual support and his contributions for the sculpture literature.



SARIKAMIŞ 1914-15

*Prof Dr. Enver KONUKÇU
Güneş, dünya üzerine ışıklarını gönderdiği sırada, Asya’dan, İran’dan Karsa doğru, ortalığı aydınlatır. Yeşil ile bozkırın bir arada olduğu yerlerden biri de Sarıkamış oluyor. Eskiler, buraya Allahuekber ile Aladağ arasındaki geniş düzlüğe Taht Düzü adını vermektedir. Alabildiğine geniş ovanın önemli merkezi, batıdaki boğaza ve dağlara hakim bir yerde kurulmuş olan Sarıkamış’tır. 1977-1878 Osmanlı-Rus Harplerinin önde gelen kahramanlarından Kundukavlardan Musa Paşa, Çar’ın izni ile Kafkasyadaki göçmenleri buraya getirmesine kadar yörenin belli başlı ismi yoktu. XIX.yy’ın Rus Haritalarında, ilk defa Çerkez Köyü’nden bahsedilir.Daha sonra burası Kamış kültürüne bağlı olarak Sarıkamış adını aldı. Sarıkamış’ın dağılım coğrafyası oldukça eskidir ve sadece Türk Kültür sahasında göze çarpmaktadır.Taht Düzü’nün Erzurum bölgesine açılan bir boğaza hakim durumdaki Sarıkamış, Allahuekber ve Sarmısaklı Dağları ile çevrilidir. Bu stratejik durum Sarıkamış ve çevresini “War Area” veya çoğu defa söylendiği gibi “Homeland of the War” yâni Darü’l-Harb, Savaşın kapısı yapmıştır. Bunu yazanlar haksız da değillerdir. Zira, 1828-1921’de, uzun süren ve muhtelif aşamalara sahip Sarıkamış ve dolayları Osmanlı Rus savaşlarının ilk çatışma alanı olmuştur. Gnl. İ. F. Paşkeviç ile başlayan ve 1916’da, Gnl. Yudeniç ile sonuçlanan savaşlar zinciri “vatanı koruma ve sıcak denizlere inme” mücâdelesidir. Bir ara Almanya’da geliştirilen ‘’ Doğuya Doğru,’’ Osmanlılara göre de “Turan’a Doğru” fırtınasının acı sonuçları ile şekillendiği Sarıkamış, tarihçilere göre “İhâta Harekatı” dır.22 Aralık 1914’de başlayan ve 5 Ocak 1915’de sona eren Sarıkamış olayının askeri açıdan ortaya koyuluşu 111. Ordu’ya, Onun IX.,X. Ve XI. Kolordularına aittir. Hasan İzzet Paşa ile başlayan komuta, Baş kumandan Vekili Enver Paşa ile devam etmiş, geriye, karlar içinde ölüme terk edilmiş binlerce asker kalmıştır. “Dram” veya “Facia” Türk Harp Edebiyatında az konu edilen bir olay olmakla birlikte Sarıkamış, bunun kelime tamamlayıcısı olmuştur. Kolordular, Sarıkamış’ı çevirme gibi yersiz bir harekat ile eritilmiştir. Enver Paşa, cepheden ayrılıp, komutayı arkadaşı Hafız Hakkı Paşa’ya devrettiğinde, Sarıkamış Dramı artık başlamıştı. Yankıları bu gün de devam etmektedir. Ulu önder Mustafa Kemal, İstanbul’da Harbiye Nezaretinde Başkumandan Vekili Enver Paşa ile başbaşa görüştüğünde, onun fiziksel durumundan Sarıkamış’ın neticesini anlamak pek o kadar zor olmamıştır( Res-1 ).[1]
Resim-1.‘’1914-1915 Sarıkamış Harekatı ve Donan Askerler ‘’Kompozisyonu Alçı Maket ,Mustafa Bulat,2005.
Sarıkamış hakkında bilimsel ve hissi bir çok eser yazıldı. Rusya’da da komutanların hatıralarından faydalanan askeri tarihçilerde bu olağan üstü savaşı ve Türk askerlerinin kahramanlığını dile getirmişlerdir.
Günümüzde, her yıl dönümünde, Sarıkamış kahramanları, yine iliklere kadar dondurucu soğuk ve kar üstünde, Mehmedçiği anmaktadır.
Mustafa Kemal Atatürk’ün tarihi emri ile temelleri atılan Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi,Heykel Bölümü Öğretim Üyesi,Yrd.Doç.Dr.Mustafa Bulat ve Öğrencileri, Sibirya Soğuklarını andıran Erzurum ortamında, beyaz karlar üzerinde, beyaz mermerden, beyaz örtüleri ile Tanrı katına erişmiş Mehmedçiğin anıtını hazırlamaktadır. Hem de değişik ve ilgi çekici kompozisyonla…( Res- 2 ).

Resim-2.’’1914-15 Sarıkamış Harekatı’’, Alçı, 1/10 Ölçekli Anıt Heykel Maketi 2007
Sanatın her dalında olduğu gibi heykel sanatında da değerlendirme açısından temel ölçütlerden belki de ilki ‘’evrensel boyut’’ tur.Sarıkamış Anıtında evrensellik iki anlamı bir arada içerir.İlki yarattığı estetik kaygı açısından evrensellik, diğeri ise verdiği tarihsel mesaj açısından evrensellik.Bir başka ifade ile de şöyle de açıklanabilir;Zaman ve mekan farkı gözetmeksizin alıcısında estetik bir kaygı yaratan ve alıcısına bir düşünce veren yapıtlar evrensel sanat eserleridir, yani sanat yapıtıdır.
Bir heykelin evrensel olma özelliği iki kaynaktan doğmaktadır, İlki sanatçısının dünyayı algılayışından ve geleceğe bakışından, diğeri ise alıcıların , yani bir sanat yapıtına bakanların,diğeri sanat alıcılarını yani, onu özümseyerek izleyebilenlerin kültürel konumlarından doğmaktadır.Bu iki kaynak, genel olarak, başlangıçta birbirlerine paralel olmayabilir, olmamalıdır da. Çünkü sanat yapıtının özgünlüğü ve tekliği onun yeni bir arz , estetik kaygı ve ileti açısından , yaratması demektir ve alıcılar böyle bir yeniliğe, genel olarak, hazır değildirler. Ama zaman içinde sanatın bu iki öznesi bir noktada bir araya gelir, hatta bir daha kopmamak üzere çakışıverir. İşte o zaman sanat eseri de evreselleşme, evrensel olma yoluna girmiş demektir. Heykel, sanatın evrensel değerleriyle biçimine ulaşırken, özünü ise, onu yapan sanatçının üzerinde yaşadığı coğrafyanın belirlemiş olduğuda ileri sürülebilir. Yaşanılan coğrafya, üzerinde bulunulan toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel birikimlerinin bütünüdür. Doğal olarak ta bu coğrafyada yaşayan insanın da bütününe işaret eder. Bakış alanımıza giren bu işaret ile insana yak(ın)laşır, onu anlamaya, yapıp ettiklerini anlamlandırmaya çalışırız.( Res- 3 ).

Resim-3.’’1914-15 Sarıkamış Harekatı’’, Mermer, Anıt Heykel Çalışması-2007
Heykel, hele anıt niteliğindeki diğer sanat eserlerine oranla daha meşakkatli ve daha riskli olduğundan daha az sayıda ve belli yerlerde üretilebilirler ve bu nedenle de toplumların onları benimsemesi ve değerlendirmesi zaman alabilir. Heykelin ait olduğu malzemeyle, onu dönüştürerek yeniden üreten sanatçı arasındaki sessiz diyalog, yapıtın bu süreç sonrasında varacağı biçimsel oluşumun da yapısal dinamiğini belirler. Aslında bütün sanat türleri için geçerlidir bu belirleyicilik. Ancak heykel, içerdiği niteliksel-somut değerler nedeniyle, bu oluşumun değişebilirlik özelliğini kendi içinde saklı tutar ve bunu malzemenin sert ya da yarı-sert gözeneklerine yansıtırken tasarımın başlangıçta saptanmış olan sınırlarıyla kendini bağımlı tutar gene de. Bu durum, heykelde içten dışa doğru biçimlenen ve sanatçının nesne üzerindeki egemenliğini hep baskın düzeyde tutmasını gerektiren bir olgudur. ( Res-4 ).

Resim-4.’1914 Sarıkamış Harekatı’Mermer,1/1Anıt Heykel Çalışması Mustafa BULAT/007
Özellikle ülkemizde heykel sanatı, hem değerler yönünden, hem de sosyo-kültürel açıdan çağdaş ve çağcıl konumuna bir türlü ulaşamamış, ulaştırılamamıştır. Bu nedenle hem heykellerimiz azdır, yetersizdir, hem de bu alanda direnen, yılmadan, usanmadan heykelle meslek olarak uğraşan sanatçılarımız…
Ben, kendi adıma, bu nedenlerle, heykeltıraşları farklı bir konumda değerlendiririm, farklı ölçütlerle saygı duyarım.Genç ,dinamik ve gayret yüklü genç kuşak heykel sanatçılarımızdan biri de, Mustafa Bulat’tır.
Malzemeyi kesmek, biçmek ve parçalamak ya da birbirinden farklı elementleri belli bir strüktür çevresinde bütünleştirmek, heykel formu açısından bugüne kadar sık denenmiş yöntemlerdir. Bu yöntemler, sanatçının çalışma pratiği içinde birbirine eklemlenebilir de, uzun süre tekil bir çalışma disiplini olarak tercih düzeyinde de ele alınabilir.
Genç bir Heykel sanatçı olarak, Mustafa Bulat’ın, ‘’Sarıkamış Anıtı’’nı plastik bir sorun olarak ele alırken; sorunu teknik çözüm prosedürleri bağlamında, her iki yolu da denediği görülebiliyor. Farklı malzemeleri ve buna bağlı olarak da farklı teknik çözümleri gündeme getirdiği işlerine tanık olduğumuz gibi, örneğin beyaz mermeri, bu geleneksel malzemeye sadık bir işçi kimliğiyle “ana iki geometrik form”un çevresinde odaklanan bir süreçsellik içinde ele alarak çözümler getirdiği gözlemlemekteyiz. Ancak burada, her iki yöntemde de değişmeyen, bu iki ana kompozisyonda ele aldığı formun yapısallığı ve onun “insan”a ilişkin göstergeselliğidir. Gerçekten de Mustafa Bulat’ın Muğla’nın beyaz renkli, yüzeli tonluk on bir parçadan oluşan ‘’Sarıkamış Anıtı ‘’anıtsal mermer heykel kompozisyonlarında, ortaya koymuş olduğu, sert geometrik yapı ile öteki görece yumuşak figüratif iki formun kontrastlığı ile oluşturduğu, mücadeleci bir ruhla bağımsızlık savaşı veren insan tema’sına gönderme yapan bu anıtsal mermer heykel kompleksinde de,Türk insanın egemen ve yaratıcı kimliğini vurgulamaya yönelik sanatçının, değişmeyen özü, bu heykelinde tükenmeyen ilgi odağıda, insan bedeni ve onun deformasyonu bağlamında işlenen bağımsızlık ruhunun yapısal uyumudur. Ancak Sarıkamış Anıtındaki kompozisyonda bu uyum, doğaldır ki, klasik kültürün yücelttiği anlam boyutlarına bağlı kalsa da, biçim yönünden modernist eğilimle ilişkilidir. Her iki grubtaki heykellerde ve bu iki grupla dolaylı bağlantı içinde bulunan yüksek rölyefler, duruşu ve egemen tavrıyla asker figürleri sanatçının anlatımdaki etkili diliyle, izleyicinin ilgi odağı olmayı devam ettirir.M. Bulat, özellikle mermerin ön tarafında yer alan yüksek kabartma asker figürlerinde, yukarıdan aşağıya,yandan öne doğru, figürün dikey konumuna uyumlu bir yapı trendi gösteren yatay çizgisel ayrıntıların yanısıra, aynı zamanda katmanlı bir akış özelliğini de kompozisyonunda yansıtmayı başarmıştır( Res-5 ).
Resim-5.’’1914 Sarıkamış Harekatı ‘’Mermer, Anıt Heykel Çalışması,Yrd.Doç.Dr. Mustafa BULAT ,Prof.Dr.Enver KONUKÇU 2008
Sarıkamış Anıtsal mermer Heykel çalışmasında bütün bu ortaya konulan biçimlerden, sanatçının çağdaş anıt heykel sorununa çözümsel ve kavramsal bir bakış doğrultusunda yaklaştığının işaretleri olarak alınabilir. M. Bulat, çalışmasında; aynı kuşağın başka sanatçılarında da birleştirici özellikler olarak tanımlanabilecek bu işaretler,Sarıkamış anıtsal çalışmasında, her şeyden önce kütle ve mekân, aidiyet ve kimliksellik, anlam ve yorum ilişkisi açısından çağdaşlık kapsamına girebileceği gerçeğinin altını bir kez daha çizmektedir.
Sanatçının yaratıcılığında önemli bir özellik de onun daima anıtsallığa olan tutkularıdır. Sanatçının soyut tarzda ele alınmış yapıtlarında bile bu özelliği açık bir şekilde gözlemleyebiliriz.Sarıkamış Anıtında, Sanatçı, heykeltıraş için son derece önemli olan iş yapma yeteneğini ve yontma ustalığını, bizlere kanıtlamaktadır. Bu başyapıtta sanatçı malzemeyi kendi sanatsal isteğine uygun olarak kullanabilmiş,.olmasının yanı sıra, çağdaş yontma tekniğine dayanan biçimlemeleri bu çalışmasında da açıkça görmek mümkündür.
Mustafa Bulat kendi sanatını geliştirerek sürekli mükemmelleştirmekte olan bir genç sanatçımızdır. Bunu onun, her zaman yeni yeni sanatsal-konuları ele alma araçlarına ve konulara olan ilgisinde izlemek mümkündür.
Bulat Erzurum’da Heykel sanatının kurumsallaştırılmasını sağlamasının yanında, çağdaş heykel sanat eğitiminin verilmesinde ve heykel bölümün meydana gelmesinde büyük rol oynamıştır.
Mustafa Bulat kendi bilgi ve tecrübesini öğrencilerine aktarark,bu birikimlerini,sürekli öğrencileri ile paylaşmaktadır. Öğrencilerinin kültür faaliyetleri ve genelde üniversitemizin kültür etkinliklerine aktif olarak katılması gerçeği de,bunun en güzel kanıtıdır. Her yıl Ülkemizin her yöresinden sanat eğitimi alan öğrencilerin katılımıyla gerçekleşen ve geçen yıl,VI.gerçekleştirilen Palandöken “Kar-Heykel Yarışması ve Sempozyumu”, aynı zamanda ülkemizin ve komşu cumhuriyetlerin heykeltıraşları ile birlikte ortaya konulan seminerler,ilki 2005 te yapılan I.uluslararası Taş-Heykel sempozyumuyla, Atatürk Üniversite kampüs yerleşkesinin, ilk açık hava müzesinin temellerinin atılmasında, Mustafa Bulat’ın kişisel katkıları önem arzetmektedir.
Üniversitemizin 50. yıl kutlamaları çerçevesinde ortaya koyduğu sanatsal aktiviteler ve kişisel sergilerinin yanısıra, Sarıkamış anıtıyla da, bir kez daha bu yetenekli sanatçının sanatsal yaratıları ve estetik prensipleri ile tanışmak imkanına sahip olmaktayız.
Bu projenin Baştan sona içten ve duygusal bir şekilde, Ogünleri yaşatırcasına yontu edebiyatına büyük katkılarda bulunan Üniversitemiz Rektörü,Prof.Dr.Yaşar Sütbeyaz’a maddi ve manevi katkılarına teşekkür etmek borcumuzdur.

[1][1] * Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi